Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Phó vụ trưởng Vụ Văn hóa văn nghệ - Ban Tuyên giáo Trung ương, từng lên tiếng: Hãy nhìn lại hàng loạt tượng đài danh nhân lịch sử đã dựng một cách ồ ạt tại các tỉnh, TP, sẽ dễ dàng nhận thấy quá giống nhau, không có không gian, thần sắc riêng. Tượng đài Trần Hưng Đạo nhang nhác tượng đài Quang Trung, Nguyễn Trãi hao hao Nguyễn Du...
Ý tưởng lớn gặp nhau ?
Họa
sĩ Trần Khánh Chương, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, cho rằng về hình
khối, các tượng đài nước ta bị ảnh hưởng rất rõ nét phong cách của Liên
Xô. Tuy nhiên, sự trùng lặp trong ngôn ngữ điêu khắc mới là điều đáng
nói, nhất là với các tượng danh nhân, thanh niên xung phong, quân đội.
Theo
ông Chương, ở ta, tượng anh hùng dân tộc luôn trong tư thế đi, đầu đóng
khăn búi tó, không tay phải thì tay trái nhất định phải cầm kiếm. Tượng
lãnh đạo bao giờ cũng một tay buông thõng, tay kia đưa lên. Tượng công
nhân thì tay giơ cao và ngực ưỡn ra phía trước. Tượng bà mẹ thì hoặc
quàng khăn, hoặc cầm khăn, tay giơ cao. Tượng đài chiến thắng luôn có
một người giơ súng ở giữa, bên cạnh là vài người khác. “Tượng đài Thanh
niên xung phong ở Cò Nòi - Sơn La hay Thanh Hóa, Hà Tĩnh… cũng đều có
3-4 nhân vật, tay giơ cuốc, tay giơ đèn hoặc cờ”- ông Chương nhận xét.
Báo
chí đã nhiều lần lên tiếng về sự giống nhau giữa tượng đài Công nhân
Việt Nam và tượng đài Công nhân Trung Quốc (ở Bắc Kinh); tượng đài Hoàng
Quốc Việt ở Bắc Ninh và tượng đài Chủ tịch Tôn Đức Thắng ở Long Xuyên -
An Giang... Theo ông Trần Khánh Chương, hình tượng có thể không khác
nhưng có nhiều cách bố cục khác nhau, làm cho tổng thể khác đi. Đằng
này, việc giống nhau đến từng bố cục khiến cho nhiều người nhận xét các
nhà điêu khắc Việt khi xây dựng tượng đài đều có chung “ý tưởng lớn”.
Ông Nguyễn Trung, Trưởng Ban Mỹ thuật hiện đại - Viện Mỹ thuật Việt Nam,
khẳng định tất cả điều đó chứng tỏ sự không tiến bộ về thẩm mỹ.
Một
nghịch lý nữa trong việc xây tượng đài ở ta là một nhân vật nhưng lại
có đến hàng chục khuôn mặt khác nhau. Ông Trần Khánh Chương đã từng
nhiều lần góp ý rằng cần phải có mẫu chính, ví dụ Nhà nước tổ chức một
cuộc thi đưa ra hình ảnh chuẩn của vua Quang Trung, của anh hùng Trần
Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt... Chuẩn ở đây được sự thống nhất của các nhà
sử học, để khi xây dựng tượng đài, nhà điêu khắc muốn tay chân để kiểu
gì cũng được nhưng khuôn mặt thì phải giống nhau, không thể cứ mỗi tượng
đài lại mang một khuôn mặt khác nhau.
Không gian vá víu
GS
sử học Phan Huy Lê khẳng định trên phạm vi cả nước, chưa có tượng đài
nào thật sự thành công. Điều này dễ hiểu vì đây là loại hình nghệ thuật
mới mẻ, Việt Nam chưa có truyền thống, chưa có kinh nghiệm và chuyên gia
còn hiếm. Tuy nhiên, một yếu tố rất quan trọng - xử lý không gian đặt
tượng đài - cũng có nhiều bất cập. Theo họa sĩ Trần Khánh Chương, yếu
nhất hiện nay không phải là tượng đài mà là không gian cho tượng đài.
Nhiều tượng đài đặt không đúng vị trí, không phù hợp không gian, hoặc
trên mô hình thế này nhưng đến khi thực hiện thì lại không như mong muốn
của tác giả…
Giới
chuyên môn vẫn đùa rằng tượng đài Quang Trung ở gò Đống Đa - Hà Nội
giống như “ông tướng canh gò” nhưng theo họa sĩ Lương Xuân Đoàn, tượng
này không xấu mà chính không gian đặt chưa đẹp. “Tượng đài thì thấp mà
gò thì quá cao nên công trình bị lọt thỏm”- họa sĩ Đoàn nhận xét. Theo
họa sĩ Trần Khánh Chương, nếu theo đúng quy hoạch, khu vực đằng sau
tượng đài này bị giải tỏa thì hẳn đã có một tượng đài đẹp.
Ông
Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật - Nhiếp ảnh và Triển lãmBộ Văn
hóa - Thể thao và Du lịch, khẳng định cục đã nhiều lần nhắc nhở các địa
phương phải quy hoạch tượng đài song song với quy hoạch đô thị, không để
tình trạng khi có tượng đài rồi mới cuống lên đi tìm vị trí đặt tượng
nhưng không địa phương nào làm. “Chúng tôi “kêu gào” nhắc nhở nhiều
nhưng có ai triển khai đâu? Đến khi có tượng mới san chỗ này, đền bù chỗ
kia, rất vá víu. Cuối cùng là tượng bị đặt lọt thỏm ở không gian không
phù hợp, thế là lại quay sang chê tượng xấu. Phải có một sự đồng bộ,
đừng đổ lỗi riêng cho anh em mỹ thuật” - ông Thành nói.
“Rút ruột”, làm ẩu
Ngoài
chức năng giáo dục thẩm mỹ, mỗi tượng đài đều mang một ý nghĩa thiêng
liêng. Do đó, việc xây dựng tượng đài lẽ ra phải rất coi trọng, không
được có sai sót nhưng thực tế, nhiều công trình đã bị “rút ruột”, làm
ẩu, thiếu cân nhắc về ý nghĩa khiến dư luận hết sức bức xúc. Nhiều người
hẳn vẫn chưaquên vụ tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ kéo dài mấy
năm, đến tận tháng 1-2011 mới xét xử xong. Vài chục tấn đồng ở tượng đài
này đã bị những người làm công trình bớt xén. Vài năm trước, báo chí
cũng đồng loạt lên tiếng về tượng đài Nguyễn Văn Cừ đặt tại Bắc Ninh bị
“rút ruột”, đồng nguyên liệu được lấy từ xoong, nồi khiến cho tượng bị
thủng, xuống cấp ngay khi vừa dựng lên…
Một
cuộc khảo sát 5 tượng đài đúc đồng tại Hà Nội (đài Tưởng niệm liệt sĩ
Bắc Sơn, tượng đài Công nhân Việt Nam, tượng đài Lý Thái Tổ, phù điêu Hà
Nội mùa đông năm 1946, tượng đài Lênin) và 4 tượng đài đúc đồng ở các
tỉnh lân cận (tượng Trần Hưng Đạo tại Nam Định, tượng Nữ tướng Lê Chân
và danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm tại Hải Phòng, tượng đài Chiến
thắng Điện Biên Phủ tại TP Điện Biên Phủ) của Trung tâm Công nghệ đúc -
luyện kim đã khiến nhiều người lo ngại. Theo đó, 6/9 tượng đài mới chỉ
xuất hiện trong vài năm gần đây như Lý Thái Tổ, Công nhân Việt Nam, Nữ
tướng Lê Chân... đều đã có hiện tượng gỉ xanh cục bộ; một số tượng đài
còn xuất hiện những vết rạn nứt, hoen gỉ và xuống cấp ở nhiều mức độ
khác nhau.
Một
nhà nghiên cứu phê bình mỹ thuật đã xót xa cho rằng có thể gọi tượng
đài là “tượng làm ăn”. Theo ông, tượng gỉ còn có thể sửa chữa nhưng niềm
tin vào việc xây tượng đài bị hao mòn do hiện tượng “rút ruột”, dối trá
làm ẩu gây nên mới là điều đáng lo ngại.
Một nhà điêu khắc đặt vấn đề: “Để tránh
thất thoát và bảo đảm chất lượng, nên chăng giao cho các tác giả thực
hiện công trình từ đầu đến cuối, sau đó sẽ bán lại tượng đài cho bên A?
Theo cách này, tác giả có quyền chọn những người sẽ thực hiện công trình
cho mình chứ không phải qua các công ty để rồi không kiểm soát được
chất lượng, khi có chuyện gì xảy ra, công ty lại bảo “anh thông cảm cho”
thì mệt lắm!”. Tuy nhiên, ông Trần Khánh Chương cho biết trong quản lý
Nhà nước, các công trình đều phải có đấu thầu. Điều quan trọng cần làm
ngay là phải xây dựng những quy định với các quy trình kỹ thuật rõ ràng,
bên cạnh việc phối hợp giữa các nhà điêu khắc, nghệ nhân đúc đồng cũng
như đơn vị thi công, trong đó phân định rõ trách nhiệm của từng bên để
tránh xảy ra những điều đáng tiếc.
- Theo NGƯỜI LAO ĐỘNG (2013)
0 nhận xét :
Đăng nhận xét