Nhạc sĩ Trần Tiến và chuyện phổ thơ

08:00 23/04/2016

Có một bận, tôi được nghe anh Trần Tiến tâm sự: "Mình  có mấy thằng bạn thơ thân lắm như Lưu Quang Vũ, Thanh Thảo, Nguyễn Duy, Phạm Tiến Duật… Nhiều lắm, nhớ chẳng hết. Chúng nó thuở hàn vi thương mình ca sỹ quèn mà chưa nổi tiếng, thế là hùa vào động viên mình làm nhạc. Đến khi mình có tí nổi tiếng rồi lại chẳng thấy thằng nào nhờ mình phổ thơ. Cho nên đến giờ mình chưa từng phổ thơ ai...".

1.Nói thật, nghe ông nhạc sỹ nổi tiếng này kể "dăm câu ba chuyện" thế, tôi có phần ngờ ngợ, không có nhẽ anh quên, hoặc là tôi "mụ mị" rồi. Là bởi chính tôi đây, có nhẽ cũng đã gần nửa thế kỷ, khi ấy còn là một người lính ở Trường Sơn, chẳng đã nghe bài hát "Din ba cầu" của anh phổ thơ anh Phạm Tiến Duật đó chăng! (khi ấy anh Duật cũng đang là một người lính Trường Sơn).

Bài hát "Din ba cầu" ấy cũng lại do chính anh Trần Tiến ôm ghi ta trình bày với những lời hát mộc mạc, khỏe khoắn: "Tớ là din ba cầu/ Ấy, khỏe là din ba cầu/ Đại đội có mình tớ/ Nên quý như con đầu… Hớ hơ…". Lính ta nghe anh hát, khoái lắm, vỗ tay cứ rầm rầm. Những người lính Hà Nội nhìn anh ngưỡng mộ lắm, bởi khi ấy anh đang là ca sỹ trẻ của Đoàn Ca múa Hà Nội vào mặt trận phục vụ, người còn thơm lừng mùi hoa sữa. Anh xung phong cùng đoàn vào tuyến đường Trường Sơn ác liệt, nơi có nhà thơ Phạm Tiến Duật đang là thần tượng của hàng ngàn chiến sĩ đang chiến đấu ở mặt trận và làm ngất ngây bao người yêu thơ bởi những bài thơ viết về lính, về chiến trường của anh.

Tôi biết hai anh này mà gặp là mê nhau ngay, cái giống người tài vốn vậy, họ nhận ra nhau nhanh lắm, chỉ một buổi là thành tri âm tri kỷ, Bá Nha - Tử Kỳ rồi. Thế là suốt đêm ấy đọc thơ, đàn hát cho nhau nghe tâm đắc lắm, đến nỗi anh Tiến nhập tâm ngay "Din ba cầu" phổ nhạc và ôm đàn hát thành lời ngay. Tài thế chứ! Anh em chúng tôi cứ là lác mắt phục tài các anh. Còn anh Duật cũng lấy làm xúc động lắm. Hai "bố" này từ đấy cứ nắm tay nhau đi diễn khắp các đơn vị, cứ hét toáng cả rừng Trường Sơn lên bài hát ấy trong tiếng vỗ tay rào rào của lính tráng!

Thế rồi một thời gian sau, anh Phạm Tiến Duật về Hà Nội lấy vợ, tổ chức đám cưới ngay tại nhà anh Trần Tiến, trên gác hai số nhà 94 đường Nam bộ. Căn phòng nhỏ, đám cưới cũng tùng tiệm, nhưng vui lắm. Bạn bè, anh em lính tráng, rồi văn nghệ sỹ đến tấp nập, chẳng có chỗ mà ngồi cho hết. Lại có cả mẹ anh Duật từ Phú Thọ về dự, có anh Đỗ Chu hay chuyện thế mà cũng giãn hết bạn bè văn nghệ để nhất mực bầm bầm con con lễ phép lắm với mẹ anh Duật, và cứ cái ấm nước trên tay rót nước mời bầm uống liên tục…

Trong đám cưới ấy, khi men rượu làng Vân và bia hơi đã "tây tây", thì lại chính là anh Trần Tiến chứ chẳng ai khác ôm ghi ta hát đến khản cả cổ bài "Din ba cầu" để mừng cô dâu chú rể, làm tất thảy người dự đám cưới anh Duật cứ vỗ tay hát theo rầm rầm. Khí thế lắm, cứ như tất cả sắp nhảy xuống đường hành quân vào Trường Sơn hết lượt…

Đấy, bài hát ấy còn đây, thế mà sao anh Trần Tiến bảo đời anh chưa phổ thơ ai bao giờ là cái cớ làm sao nhỉ? Hay là anh quên, hay là chính tôi nhớ nhầm, là cái bài hát ấy có nhẽ do ai khác phổ nhạc, mà anh Trần Tiến chỉ là người ca sỹ trình bày? Ừ, thì cũng đã gần nửa thế kỷ rồi…

2.Nhưng anh Trần Tiến quả là dường như chưa phổ thơ ai bao giờ thật, trường hợp như bài "Din ba cầu" có thể kể là hy hữu. Lý giải vì sao anh ít phổ thơ, Trần Tiến nhăn nhó: "Phổ thơ khó lắm chứ cậu tưởng à, chỉ trong nghề mới biết nó khó. Có loại thơ để đọc, có loại để ngâm, có loại chỉ để nhìn, đọc lên hay ngâm lên là hỏng bét. Còn loại thơ để hát thì chỉ có nhạc Trịnh tự phổ thơ mình mà thôi.

Mình nhớ có lần nhạc sỹ Thanh Tùng đùa trêu ai đó: "Ông phổ thơ thế này, phải gọi là "ngâm thơ tân kỳ" chứ không phải là nhạc, nếu bỏ lời đi, thì chẳng hiểu nó là cái gì". Này, mình nhớ không nhầm thì Thanh Tùng cũng chưa phổ thơ ai bao giờ cả". Tôi hỏi tiếp Trần Tiến trong câu chuyện dở: "Có nhiều nhạc sỹ phổ thơ lắm, anh phục nhất là ai?". Trần Tiến trả lời ngay rằng: "Hoàng Hiệp, Lê Yên và vài người nữa. Họ là các nhạc sĩ phổ thơ cực hay". Thế mới biết phổ thơ là một nghề. Đấy là sự kết hôn tài tình giữa nhà thơ và nhạc sỹ.

Tôi nghĩ đấy là một cái lý. Nhưng còn một cái lý khác. Quan sát nhạc sỹ Trần Tiến nhiều năm, tôi thấy trong con người nghệ sỹ của anh, có ba con người, ngoài là ca sỹ, ngoài là nhạc sỹ sáng tác, anh còn là một nhà thơ. Hãy cứ đọc những ca từ của anh, độc giả sẽ có những cảm nhận riêng nhé!

"Tạm biệt chim én xưa/ Tạm biệt những giấc mơ/ Và giàn hoa tím bên nhà ai nhớ mong/ Chào nụ hoa bé nhỏ/ Dịu dàng trong đám cỏ/ Đợi chờ con én những chiều xa rất xa…" (bài "Tạm biệt chim én"). Hoặc trong bài "Ngẫu hứng sông Hồng": "Tôi ôm con sáo bé bỏng của tôi/ Lang thang theo cha dọc bờ sông trắng xóa/ Một ngày mùa thu đưa cha qua sông/ Một ngày dòng sông đầy tiếng sóng và gió/ Con sáo sang sông bạt gió/ Con xít thương ai lội sông tìm ai?".

Hay bài hát "Chị tôi": "Nhà tôi trên bến sông có chiếc cầu nhỏ cong cong/ Hàng cau dưới nắng trong lá trầu không/ Chị tôi trông dễ thương bán rau chợ cầu Ðông í a / Chị tôi chưa lấy chồng…/ Thời con gái lưng ong có bao người thầm mong theo/ Mẹ giục con gái yêu lấy chồng đi/ Chị thương hai đứa em thương mẹ già con đau í a / Chị tôi chưa lấy chồng…". Đọc những ca từ này, tôi cứ tưởng như phảng phất đâu hồn thơ Nguyễn Bính!…

Gần gũi anh tôi biết, con người thơ ca trong anh lúc nào cũng dồi dào cảm xúc, cũng hừng hực những ý tưởng và ngôn từ, anh thường ghi vào một cuốn sổ nhỏ đút trong túi quần, rồi ngày đêm lẩn nhẩm cho những giai điệu tràn về theo thành câu hát, như một cung đoạn sáng tạo khép kín, chẳng còn một chỗ nào cho thơ ca bất kỳ ai khác, kể cả những người bạn thân nhất "len"  vào những dòng nhạc của chính anh. Bản thân Trần Tiến là một thực thể âm nhạc hoàn chỉnh, vừa là nhà thơ tạo nên những ca từ, vừa là nhạc sỹ hát lên những dòng thơ ấy bằng nhịp phách, bằng giai điệu, rồi lại vừa chính bằng vòm ngực và cổ họng của mình -  của người ca sỹ để chuyển tải nó đến với rừng, với suối, với non cao biển rộng, và với những trái tim con người…

3. Ấy thế mà một ngày gần đây, anh lại phổ thơ, liền một lúc hai bài thơ của một nhà thơ trẻ. Có lạ không cơ chứ? (hay già bỗng đốc chứng?)…

Bên vại bia, anh kể với tôi: "Thời gian rồi, chẳng hiểu sao anh lại nổi hứng lên, tập phổ thơ (anh bắt đầu bằng lối nói rất khiêm tốn thế), tập phổ thơ thôi nhé, nhưng nó lại vừa được một giải thưởng nghệ thuật quốc tế ở một festival âm nhạc lớn đấy cậu ạ". Tôi thích thú hỏi anh: "Thơ ai thế anh?". Anh cười khì khì: "Thơ của một ông thứ trưởng trẻ tuổi. Bài "Giáng sinh không em" và bài "Cao nguyên đá" là thơ của ông ấy đấy, nhà thơ Trần Tuấn Anh, là con trai của bác Trần Đức Lương, Chủ tịch nước đấy. Này, mình đọc thơ ông ta thấy rất được. Thú vị nhất là thấy ông Thứ trưởng này rất biết thương dân. Khi đi công cán qua núi đá nghèo Hà Giang, nhìn núi đá cảm tác mà thành bài thơ đầy nhân ái. Chuyện như cổ tích ấy cậu ạ!.. Này, mình hát cho cậu nghe nhé, vừa được nghe thơ mà vừa được nghe nhạc còn gì bằng".

Thế là anh hát, bài hát "Cao nguyên đá", thơ của nhà thơ Trần Tuấn Anh:

Kìa bát ấu tẩu, nằm trên triền núi,
Dằn lòng một chiều cuối đông
Kìa bát ấu tẩu sưởi ấm con người
Một đời rừng già, núi cao 

Mênh mông đá, cao nguyên ơi
Cao nguyên đói, mênh mông đá.
Hạt ngô nảy mầm vượt lên sỏi đá
Bật dậy, bật dậy nghiến răng
Hạt ngô nảy mầm, thương bé H'mông
Đợi một mùa vàng ngóng trông 

Mênh mông đá, cao nguyên ơi
Cao nguyên đói, mênh mông đá.
Biết làm gì, và sẽ làm gì
Ngẩng lên, ngẩng lên chỉ thấy đá
Cúi đầu cắm mặt, đá quê hương
Vẫn vẹn toàn cuộc sống trường tồn.

4. Một ngày gần đây, tưởng anh đang ở Vũng Tàu, tôi gọi điện thoại thăm anh, lại  "dăm câu ba chuyện" xung quanh bài hát "Cao nguyên đá", thì anh mau mắn khoe với tôi là bài hát ấy được nhóm Ngũ cung thu rất hay. Rồi anh nói thêm: "Chẳng hiểu bây giờ cái nhà thơ rất thương dân kia nó làm chức vụ gì rồi nhỉ?". Tôi chỉ mới kịp nói với anh Trần Tiến rằng, nhà thơ Trần Tuấn Anh ấy em biết, vì năm 2015 vừa được kết nạp Hội Nhà văn Việt Nam cùng với em anh ạ" thì thấy từ đầu máy đằng kia, giọng anh hết sức vội vã: "Anh phải tắt máy đây. Anh đang ngồi trên máy bay chuẩn bị bay em ạ"…

Tiếc là tôi không kịp khoe với ông về nhà thơ "Cao nguyên đá", người đã giúp nhạc sỹ nổi tiếng phá bỏ lời nguyền chưa và không phổ thơ của ai thành nhạc ngoài thơ của mình - để anh vui là: Trong phiên họp Quốc hội vừa qua, nhà thơ Trần Tuấn Anh - tác giả của bài "Cao nguyên đá" được anh phổ nhạc ấy vừa nhận được liền một lúc hai tin vui. Anh vừa được kết nạp hội viên Hội Nhà văn Việt Nam năm 2015, vừa được Quốc hội tín nhiệm bầu là Bộ trưởng Bộ Công Thương…

Châu La Việt

Posted in: Chuyện văn