Tình cảm thẩm mỹ

1. Khái niệm tình cảm thẩm mỹ

- Tình cảm là những rung động cảm xúc khi có tác sự tác động trực tiếp của hiện thực khách quan vào các giác quan của con người.

Cảm xúc (theo tiếng la tinh êmôxêô - tôi cảm động, tôi xúc động) đó là sự rung động từ phía bản thân con người đối với hiện thực, cũng như sự rung động của trạng thái chủ quan nảy sinh trong qúa trình tác động tương hỗ với môi trường xung quanh và trong qúa trình thỏa mãn những nhu cầu của mình.

Trong tâm lý học hiện đại vẫn chưa có được một sự phân loại cảm xúc nào được công nhận rộng rãi. Song người ta có thể phân chia chúng một cách chính xác hơn thành các loại cảm xúc khác nhau, trên cơ sở các thành phần, các dấu hiệu đặc trưng về cường độ của rung động tâm lý, những cái thể hiện về mặt tâm trạng thông qua tình cảm của con người.

Căn cứ vào nội dung và nguyên nhân phát sinh sự rung động, tâm trạng của cảm xúc con người, mà tình cảm được thể hiện dưới nhiều cấp độ khác nhau; nhưng về cơ bản là tình cảm sinh học và tình cảm xã hội.

Tình cảm sinh học (tình cảm cấp thấp) có liên quan chủ yếu đến quá trình sinh học trong cơ thể, đến sự thoả mãn hay không thỏa mãn nhu cầu tự nhiên của con người. Ngược lại tình cảm cấp cao xuất hiện liên quan đến sự thoả mãn hay không thoả mãn nhu cầu xã hội cũa con người. Các tình cảm này tham gia một cách hữu cơ vào tất cả các hình thức hoạt động tinh thần của con người, đồng thời làm giảm nhẹ, hoặc tác động tích cực, hoặc gây khó khăn cho hoạt động nói chung của con người.

Tình cảm xã hội (tình cảm cấp cao), nhất là tình cảm trí tuệ, tình cảm đạo đức và tình cảm thẩm mỹ. Tình cảm trí tuệ là tình cảm nảy sinh trong quá trình học tập, lao động, trong hoạt động sáng tạo khoa học, kỹ thuật và nghệ thuật. Tình cảm đạo đức phản ánh thái độ của con người với các nhu cầu đạo đức xã hội.

- Tình cảm thẩm mỹ cũng là một hình thái tình cảm xã hội của con người, nhưng nó khác với tình cảm đạo đức, trí tuệ, tôn giáo… Đó là sự rung động – cảm xúc bởi cái đẹp, cái bi, cái hài, cái cao cả trong cuộc sống và trong nghệ thuật.

+ Trước cái đẹp – vui sướng, hân hoan, thoả mãn. Đó là sự cảm thụ những giá trị thẩm mỹ mang lại cho con người những khoái cảm tinh thần – khoái cảm thẩm mỹ;

+ Trước cái xấu – khó chịu, bực tức, căm ghét;

+ Trước cái bi – đau đớn, thương tiếc, đồng cảm và khao khát muốn trả thù vì lý tưởng cao đẹp của cuộc sống;

+ Trước cái hài – tiếng cười tích cực, phê phán những thói hư tật xấu nói chung của con người nhằm hướng đến sự hoàn thiện, hoàn mỹ của bản thân con người và xã hội;

+ Trước cái cao cả – khâm phục, khát vọng vươn lên để chế ngự, để chinh phục, để khẳng định vai trò và sức mạnh của con người;

+ Trước cái thấp hèn – ghê tởm, kinh ghét;

2. Các đặc trưng của tình cảm thẩm mỹ

- Tình cảm thẩm mỹ là cảm nghĩ – cảm xúc. Cũng như các hoạt động ý chí khác, trong cảm xúc thẩm mỹ biểu hiện đặc biệt rõ nét tính tích cực của sự phản ánh tâm lý. Nếu so sánh mối liên hệ về hoạt động tâm lý của con người nói chung và hoạt động tâm lý của cảm xúc thẩm mỹ là khác nhau. Sự khác nhau đó thể hiện ở chỗ, ở con người đằng sau kích thích của cảm xúc thẩm mỹ, không chỉ có yếu tố sinh lý mà có cả kinh nghiệm của lịch sử loài người, là tất cả những kinh nghiệm của những quan hệ xã hội, bao gồm cả sự tự nhận thức cá nhân.

Mối liên hệ giữa tình cảm thẩm mỹ với sự tác động của các hiện tượng thẩm mỹ khách quan nảy sinh tình cảm đó sâu xa đến mức một số nhà tâm lý học và mỹ học (thuyết mỹ học – tâm lý học) đã khẳng định rằng, tình cảm thẩm mỹ dường như sự “nhập cảm” vào đối tượng, hoặc là cảm nghĩ – cảm xúc là cơ sở của cảm xúc thẩm mỹ.

Tình cảm thẩm mỹ, đặc biệt do nghệ thuật mang lại luôn thẩm thấu trong ký ức con người những dấu ấn không phai nhòa, lâu bền, thường là suốt đời. Bởi ở nghệ thuật thì khả năng ấy diễn ra thông qua hệ thống hình tượng toàn vẹn – cảm tính như là một qui luật của tình cảm.

Thiên nhiên tự nó cũng không vui không buồn, chỉ có con người đem cái buồn vui của lòng mình mà trải lên cảnh vật, như một cảm nghĩ – cảm xúc từ nơi sâu thẳm của tâm hồn con người:

Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu,

Người sầu cảnh có vui đâu bao giờ.

(Nguyễn Du)

Hay:

Bóng tà như giục cơn buồn,

Khách đà lên ngựa, người còn ghé theo.

Dưới dòng nước chảy trong veo,

Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.

(Nguyễn Du)

- Tình cảm thẩm mỹ là cơ chế tổng hợp cảm xúc. Các cảm xúc thẩm mỹ có khả năng tự tiếp nối, kết hợp và đan xen vào hệ thống những cảm xúc của con người một cách tinh tế và hết sức phức tạp.

Khi cảm thụ một tác phẩm nghệ thuật, nhất là loại hình nghệ thuật tổng hợp như điện ảnh, thì công chúng nghệ thuật không chỉ đơn thuần có cảm xúc thẩm mỹ, mà thông qua tình cảm thẩm mỹ, tình cảm nói chung của con người như niềm tin và khát vọng, nụ cười và nước mắt, tình yêu và lòng căm thù, thiện cảm và ác cảm, hạnh phúc và khổ đau, niềm vui và nỗi buồn đều được nghệ thuật kết hợp một cách độc đáo, bổ sung, cân bằng, hạn chế và thanh lọc lẫn nhau để con người biết sống xứng đáng với chính mình vì một cuộc sống tốt hơn, đẹp hơn.

Như vậy, tình cảm thẩm mỹ tái tạo và chiếm hữu một cách tinh tế thế giới và cuộc sống hiện thực, đồng thời hình thành một thế giới độc đáo của đời sống tinh thần, nó bao chứa sự thống nhất nội tại những cá tính của con người.

Sự tái hiện đặc thù thế giới hiện thực với tính cách là cơ chế tổng hợp cảm xúc của tình cảm thẩm mỹ chỉ được thể hiện thông qua nguồn năng lượng xã hội đã được tích lũy, đồng thời nó chỉ được gìn giữ thông qua những kinh nghiệm xã hội của loài người.

Posted in: Mỹ học