Lênin phát triển triết học Mác

V.I.Lênin (1870-1924) đã vận dụng sáng tạo học thuyết Mác để giải quyết những vấn đề của cách mạng vô sản trong thời đại chủ nghĩa đế quốc và bước đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Ông đã có đóng góp to lớn vào sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng.

Trong những tác phẩm ban đầu của mình, như “Những người bạn dân là thế nào và họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao?” và “Nội dung kinh tế của chủ nghĩa dân tuý và sự phê phán trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội dung đó”, V.I.Lênin đã vạch trần bản chất phản cách mạng, giả danh "người bạn của dân" của bọn dân tuý ở Nga vào những năm 90 thế kỷ XIX. Về triết học ông đã phê phán quan điểm duy tâm chủ quan lề lịch sử của những nhà dân tuý. Trong cuộc đấu tranh đó, V.I.Lênin không những đã bảo vệ chủ nghĩa Mác khỏi sự xuyên tạc của những người dân tuý mà còn phát triển, làm phong phú thêm quan điểm duy vật lịch sử, nhất là lý luận về hình thái kinh tế - xã hội của C.Mác.

Vào những năm cuối của thế kỷ XIX bước sang thế kỷ XX trên thế giới, trong lĩnh vực khoa học tự nhiện có những phát minh lớn "mang tính vạch thời đại", nhất là phát hiện về điện tử và cấu tạo nguyên tử đã làm đảo lộn căn bản quan niệm về thế giới của vật lý học cổ điển, dẫn tới "cuộc khủng hoảng vật lý". Lợi dụng tình hình đó, chủ nghĩa duy tâm, trong đó có nhủ nghĩa Makhơ - một thứ chủ nghĩa duy tâm chủ quan tấn công vào chủ nghĩa duy vật nói chung, chủ nghĩa duy vật mácxít nói riêng.

Ở nước Nga, sau thất bại của cuộc cách mạng 1905-1907, những người theo chủ nghĩa Makhơ cũng tăng cường hoạt động lý luận, họ viện cớ "bảo vệ chủ nghĩa Mác", nhưng thực chất là xuyên tạc triết học mácxít. Trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” xuất bản năm 1900, V.I.Lênin không chỉ phê phán quan điểm duy tâm, siêu hình của những người theo chủ nghĩa Makhơ mà còn bổ sung, phát triển chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử dựa trên sự phân tích, khái quát những thành tựu khoa học mới nhất, trước hết là khoa học tự nhiên thời đó. Với định nghĩa của V.I.Lênin về vật chất với tính cách là một phạm trù triết học, nhiều vấn đề căn bản của nhận thức luận mácxít đã được làm sâu sắc thêm, được nâng lên một trình độ mới. Phương pháp của V.I.Lênin trong việc phân tích "cuộc khủng hoảng vật lý" có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với sự phát triển của khoa học tự nhiên hồi đó và cho đến cả ngày nay.

Nghiên cứu những vấn đề triết học, được V.I.Lênin tiến hành vào những năm chiến tranh thế giới lần thứ nhất nhằm đáp ứng yêu cầu nhận thức giai đoạn độc quyền nhà nước của chủ nghĩa tư bản và giải quyết những vấn đề cấp bách của thực tiễn cách mạng vô sản. Trong tác phẩm “Bút ký triết học” - gồm những ghi chép và nhận xét của V.I.Lênin khi đọc các tác phẩm của nhiều nhà triết học, được thực hiện chủ yếu trong những năm 1914 đến năm 1915, cho thấy ông đặc biệt quan tâm nghiên cứu về phép biện chứng, nhất là ở triết học Hêghen. V.I.Lênin đã tiếp tục khai thác cái "hạt nhân hợp lý" của triết học Hêghen để làm phong phú thêm phép biện chứng duy vật, đặc biệt là lý luận về sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập. Tinh thấn sáng tạo của tư duy biện chứng cũng đã giúp cho V.I.Lênin có những đóng góp quan trọng vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác về triết học xã hội như vấn đề nhà nước, cách mạng bạo lực, chuyên chính vô sản, lý luận về đảng kiểu mới...

Luận điểm của V.I.Lênin về khả năng thắng lợi của chủ nghĩa xã hội bắt đầu ở một số nước, thậm chí ở một nước riêng lẻ, được rút ra từ sự phân tích quy luật phát triển không đều của chủ nghĩa tư bản, đã có ảnh hưởng rất lớn với tiến trình cách mạng ở nước Nga cũng như trên toàn thế giới. Trong khi lãnh đạo công cuộc xây dựng những cơ sở ban đầu của chủ nghĩa xã hội, V.I.Lênin tiếp tục có những đóng góp mới quan trọng vào việc phát triển triết học Mác. Đồng thời ông đã nêu lên những mẫu mực về sự thống nhất giữa tính đảng với yêu cầu sáng tạo trong việc vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác.

Để bảo vệ chủ nghĩa Mác, V.I.Lênin không chỉ phê phán đối với mọi kẻ thù của chủ nghĩa Mác, mà còn phê phán những người nhân danh lý luận của C.Mác trên lời nói nhưng thực tế là chủ nghĩa xét lại, hoặc ít ra đã xa rời học thuyết của C.Mác. Đồng thời, V.I.Lênin chú trọng tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng và dựa vào những thành quả mới nhất của khoa học để bổ sung, phát triển di sản lý luận mà C.Mác và Ph.Ăngghen để lại.

Với tinh thấn biện chứng duy vật, xem chân lý là cụ thể, có khi V.I.Lênin đã phải thay đổi một cách căn bản đối với một quan niệm nào đó của mình về chủ nghĩa xã hội, không chấp nhận mọi thứ biểu hiện của chủ nghĩa giáo điều. Chính vì thế mà một giai đoạn mới trong sự phát triển của chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng đã gắn liền với tên tuổi của V.I.Lênin và được gọi là triết học Mác - Lênin nói riêng, chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung.

Tóm lại, sự phát triển của V.I.Lênin đối với triết học Mác trong điều kiện hoàn thành mới so với thời đại của C.Mác và Ph. Ăngghen. Đó là thời đại của chủ nghĩa xã hội hiện thực, chủ nghĩa tư bản đã phát triển ở giai đoạn cao là chủ nghĩa đế quốc, phong trào giải phóng dân tộc gắn liền với xu hướng của chủ nghĩa xã hội và sự phát triển mạnh mẽ của cách mạng khoa học – kỹ thuật. Sự phát triển của V.I.Lênin đối với triết học Mác được thể hiện trong tất cả các lĩnh vực của triết học Mác. Đó là các nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Nhất là lý luận về quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Posted in: Triết học