Công nghiệp 4.0 và trí tuệ nhân tạo

1. Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4

Cách mạng 4.0 được xây dựng dựa trên những Kỹ thuật số. Cuộc cách Mạng được khởi đầu bởi công nghệ mới đột phá trong một số trường, bao gồm cả robotics, trí thông minh nhân tạo, công nghệ nano, công nghệ sinh học, Internet vạn vật, in 3D, và xe tự lái...

Trong cuốn sách của mình mang tên "Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư" Giáo sư Klaus Schwab, Người sáng lập và Chủ tịch điều hành Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã mô tả cuộc cách mạng lần thứ tư này khác biệt cơ bản với ba lần trước, đặc trưng chủ yếu là những tiến bộ trong công nghệ. Các công nghệ này có tiềm năng tiếp tục kết nối hàng tỷ người trên web, cải thiện đáng kể hiệu quả kinh doanh và tổ chức, giúp tái tạo môi trường tự nhiên bằng cách quản lý tài sản tốt hơn.

Công nghiệp 4.0 là xu hướng hiện thời trong việc tự động hóa và trao đổi dữ liệu trong công nghệ sản xuất. Nó bao gồm các hệ thống không gian mạng thực-ảo (cyber-physical system), Internet Vạn Vật và điện toán đám mây và điện toán nhận thức (cognitive computing).

Công nghiệp 4.0 tạo ra nhà máy thông minh (tiếng Anh: smart factory). Trong các nhà máy thông minh với cấu trúc kiểu mô-đun, hệ thống thực-ảo giám sát các quy trình thực tế, tạo ra một bản sao ảo của thế giới thực và đưa ra các quyết định phân tán.

Qua Internet Vạn Vật, các hệ thống thực-ảo giao tiếp và cộng tác với nhau và với con người trong thời gian thực, và với sự hỗ trợ của Internet Dịch vụ, dịch vụ nội hàm và dịch vụ xuyên tổ chức được cung cấp cho các bên tham gia chuỗi giá trị sử dụng.

Thuật ngữ "Công nghiệp 4.0" (tiếng Đức: Industrie 4.0) khởi nguồn từ một dự án trong chiến lược công nghệ cao của chính phủ Đức, nó thúc đẩy việc sản xuất điện toán hóa sản xuất.

Một số đã so sánh Công nghiệp 4.0 với cuộc cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. Tuy nhiên, điều này đề cập đến một sự chuyển đổi có tính hệ thống bao gồm tác động lên xã hội dân sự, cơ cấu quản trị và bản sắc con người, ngoài các chi nhánh kinh tế / sản xuất.

Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên đã huy động việc cơ giới hóa sản xuất sử dụng nước và hơi nước; Cuộc cách mạng thứ hai là cách mạng về kỹ thuật số và việc sử dụng các thiết bị điện tử và công nghệ thông tin để tiến tới tự động hoá sản xuất^.

Thuật ngữ "Cách mạng công nghiệp lần thứ tư" đã được áp dụng cho sự phát triển công nghệ quan trọng một vài lần trong 75 năm qua, và là để thảo luận về học thuật. Công nghiệp 4.0, mặt khác, tập trung vào sản xuất đặc biệt trong bối cảnh hiện tại, và do đó là tách biệt với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư về phạm vi.

Thuật ngữ "Công nghiệp 4.0" đã được nhắc lại vào năm 2011 tại Hội chợ Hannover.Tháng 10 năm 2012, Nhóm Công tác về Công nghiệp 4,0 trình bày một loạt các khuyến nghị về thực hiện Công nghiệp 4.0 cho chính phủ liên bang Đức. Các thành viên của Nhóm Công nghiệp 4.0 được công nhận là những người cha sáng lập và là động lực đằng sau Industry 4.0.

Có 4 nguyên tắc thiết kế trong công nghiệp 4.0. Những nguyên tắc này hỗ trợ những công ty trong việc định dạng và thực hiện những viễn cảnh của công nghiệp 4.0

- Khả năng tương tác: Khả năng giao tiếp và kết nối của những cỗ máy,thiết bị,máy cảm biến và con người kết nối và giao tiếp với nhau qua mạng lưới vạn vật kết nối internet hoặc mạng lưới vạn người kết nối internet.

- Minh bạch thông tin: Khả năng của những hệ thống thông tin để tạo ra 1 phiên bản ảo của thế giới thực tế bằng việc làm giàu những mô hình nhà máy kỹ thuật số bằng dữ liệu cảm biến. Điều này yêu cầu sự tập hợp những dữ liệu cảm biến thô đến thông tin ngữ cảnh có giá trị cao hơn.

- Công nghệ hỗ trợ: Đầu tiên khả năng của những hệ thống hỗ trợ con người bằng việc tập hợp và hình dung thông tin một cách bao quát cho việc tạo những quyết định được thông báo rõ ràng và giải quyết những vấn đề khẩn cấp qua những ghi chú ngắn gọn. Thứ nhì, khả năng của những hệ thống không gian mạng-vật lý để hỗ trợ con người thực hiện những nhiệm vụ cái mà không dễ chịu, tốn quá nhiều sức lực hoặc không an toàn đối với con người.

- Phân quyền quyết định: Hệ thống không gian mạng thực-ảo có quyền cho phép tự đưa ra quyết định và thực hiện nhiệm vụ một cách tự động nhất có thể.Chỉ trong trường hợp ngoại lệ, bị nhiễu, hoặc mục tiêu đề ra bị mâu thuẫn với nhau sẽ được ủy thác cho cấp cao hơn.

Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư bắt đầu vào đầu thế kỷ 21, tiếp sau những thành tựu lớn từ lần thứ 3 để lại, được hình thành trên nền tảng cải tiến của cuộc cách mạng số, với những công nghệ mới như in 3D, robot, trí tuệ nhân tạo, Internet of Things, S.M.A.C, công nghệ nano, sinh học, vật liệu mới,... Hiện tại cả thế giới đang ở trong giai đoạn đầu của cuộc cách mạng này và là chiến lược bản lề cho các nước đang phát triển tiến đến để theo kịp với xu hướng thế giới và mở ra bước ngoặt mới cho sự phát triển của con người.

Tác động của cách mạng công nghiệp là vô cùng sâu rộng. Không chỉ làm thay đổi đời sống con người, các cuộc cách mạng công nghiệp còn dẫn tới sự thay đổi toàn diện hình thái kinh tế – xã hội. Sau cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, chủ nghĩa tư bản đã thắng thế chế độ phong kiến. Sau cách mạng công nghiệp lần thứ hai, chủ nghĩa tư bản độc quyềnđã thay thế chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, đồng thời chủ nghĩa xã hội đã manh nha hình thành. Cách mạng Công nghiệp lần thứ ba dẫn tới sự ra đời chủ nghĩa tư bản hiện đại. Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư hứa hẹn sẽ làm thay đổi hình thái kinh tế - xã hội của nhân loại thêm một lần nữa.

2. Trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo hay trí thông minh nhân tạo (tiếng Anh: Artificial intelligence hay tiếng Anh: Machine intelligence - AI) là một ngành thuộc lĩnh vực khoa học máy tính (tiếng Anh: Computer science). Là trí tuệ do con người lập trình tạo nên với mục tiêu giúp máy tính có thể tự động hóa các hành vi thông minh như con người.

Trí tuệ nhân tạo khác với việc lập trình logic trong các ngôn ngữ lập trình là ở việc ứng dụng các hệ thống học máy (tiếng Anh: machine learning) để mô phỏng trí tuệ của con người trong các xử lý mà con người làm tốt hơn máy tính. Cụ thể, trí tuệ nhân tạo giúp máy tính có được những trí tuệ của con người như: biết suy nghĩ và lập luận để giải quyết vấn đề, biết giao tiếp do hiểu ngôn ngữ, tiếng nói, biết học và tự thích nghi,….

- Trí tuệ nhân tạo bao gồm các cơ sở lý thuyết và việc lập trình xây dựng của các hệ thống máy tính có thể thực hiện các nhiệm vụ thường đòi hỏi trí thông minh của con người như nhận thức thị giác, nhận dạng giọng nói, ra quyết định và dịch giữa các ngôn ngữ.

- Trí tuệ nhân tạo giúp tạo ra máy tính có khả năng suy nghĩ, máy tính có trí tuệ theo đầy đủ nghĩa của từ này (Haugeland, 1985).

- Trí tuệ nhân tạo là khoa học nghiên cứu xem thế nào để máy tính có thể thực hiện được những công việc mà con người làm tốt hơn máy tính (Rich và Knight,1991).

- Trí tuệ nhân tạo là khoa học nghiên cứu các hoạt động trí não thông qua các mô hình tính toán (Chaniaka và McDemott, 1985).

- Trí tuệ nhận tạo nghiên cứu các mô hình máy tính có thể nhận thức, lập luận và hành động (Winston, 1992)

- Trí tuệ nhân tạo nghiên cứu các hành vi thông minh mô phỏng các vật thể nhân tạo (Nilsson, 1998)

- Trí tuệ nhân tạo là khoa học nghiên cứu các hành vi thông minh nhằm giải quyết các vấn đề được đặt ra đối với các chương trình máy tính (Học viện Kỹ thuật Quân sự)

3. Trí tuệ nhân tạo – những thách thức thường trực

Hiệp hội Khoa học Anh Quốc vừa loan đi lời cảnh báo cho tương lai, rằng trí tuệ nhân tạo mới là mối đe dọa đáng lưu tâm chứ không phải biến đổi khí hậu hay nạn khủng bố.

Jim Al-Khalili, giáo sư vật lý đang công tác tại Đại học Surrey, chia sẻ rằng những tiến bộ đạt được của chúng ta về công nghệ trí tuệ nhân tạo là quá nhanh mà không có sự giám sát hay điều chỉnh chúng đi vào khuôn khổ. Từ điều này, giáo sư Al-Khalili lo ngại sẽ phát sinh nhiều vấn đề liên quan đến an ninh và thúc giục chính phủ các nước khẩn trương hành động.

Phát biểu trong một cuộc họp báo tại Luân Đôn trong khuôn khổ Triển lãm Khoa học Anh Quốc, ông cho biết: “Chỉ mới vài năm trước đây, nếu được hỏi về những mối lo ngại trong tương lai, tôi sẽ trả lời ngay là biến đổi khí hậu hay những thứ có thể ảnh hưởng đến phần lớn nhân loại, như khủng bố, bệnh dịch toàn cầu hay nạn đói ở các nước nghèo.

Nhưng ở đây vào giờ này, tôi chắc chắn rằng thứ đe dọa chúng ta một cách trực tiếp trong tương lai, thứ mà chúng ta phải lo lắng ngay từ bây giờ, chính là tương lai của trí tuệ nhân tạo. Chúng ta sẽ không thể biết được những gì xảy ra khi trí tuệ nhân tạo thống trị, có thể là một tương lai tươi sáng nhưng cũng không loại trừ những tháng ngày tăm tối.

Nếu các tin tặc có thể can thiệp vào cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016, thì sự ‘nhúng tay’ vào bất kỳ hệ thống mạng nào như lưới điện quốc gia, hệ thống giao thông, tài chính ngân hàng hay thậm chí là quân sự, cũng không còn là việc quá khó với đội quân trí tuệ nhân tạo mạnh mẽ của tương lai.”

Giáo sư Jim chia sẻ mối quan ngại của mình về tương lai của công nghệ này, và hy vọng chính phủ ở các quốc gia mau chóng hành động trước khi quá trễ. “Các chính phủ trên thế giới cần có trách nhiệm bảo vệ xã hội khỏi các mối đe dọa này và những rủi ro tiềm ẩn chưa bộc phát,” ông cho biết

Gắn liền với cuộc Cách mạng công nghiệp thứ tư, trí tuệ nhân tạo và robot đã được cải thiện rất nhiều về lối suy nghĩ và cách làm việc. Nhiều công ty công nghệ lớn trên thế giới đã đạt được những thành tựu đáng kinh ngạc trong việc tạo ra một cỗ máy có thể tự học tập và làm việc dựa trên những kinh nghiệm có được.

Tuy vậy, Ngân hàng Anh Quốc vào đầu tuần rồi cho biết, một lượng lớn lao động Anh đang đứng trước nguy cơ bị mất việc làm vì đội ngũ robot và các thuật toán tinh khôn đang tiếp quản dần những công việc ngày càng phức tạp hơn, tưởng chừng chỉ có con người mới làm được.

Những ngành nghề đặc thù với sự tư duy sáng tạo như soạn thảo nội dung và tư vấn khách hàng, hiện cũng đứng trước bờ vực bị đe dọa khi công ty M&S vừa cho ra mắt tổng đài tư vấn với đội ngũ điện thoại viên hoàn toàn là những thuật toán máy tính.

“Những vấn đề mà chúng ta đang thấy và sẽ đối mặt, chính là hệ quả của những tiến bộ thiếu kiểm soát trong công nghệ trí tuệ nhân tạo,” giáo sư Al-Khalili băn khoăn chia sẻ. “Sự lo lắng này là hợp lý khi sự phát triển quá mức của trí tuệ nhân tạo sẽ dẫn đến những sự bất bình đẳng trong xã hội.”

“Trong khi trí tuệ nhân tạo sẽ giành hết công ăn việc làm của nhiều người, đặc biệt là những công nhân lao động tay chân hoặc công việc đòi hỏi trình độ không cao, thì nhiều công ty lớn lại mạnh tay đầu tư vào trí tuệ nhân tạo khiến công nghệ này phát triển nhanh chóng chưa từng thấy,” ông cho biết.

Một cuộc khảo sát được thực hiện bởi KPMG cho thấy, 59% người dân Anh mong muốn chính phủ cần ban hành những đạo luật cụ thể để kiểm soát hoạt động của trí tuệ nhân tạo, và lo lắng vì quyền riêng tư của họ đang không được đảm bảo.

Sue Daley, người đứng đầu mảng trí tuệ nhân tạo tại TechUK, cho biết đã đến lúc có những hành động cụ thể để kiểm soát trí tuệ nhân tạo. “AI có nhiều tiềm năng và những khả năng chúng ta thậm chí còn chưa nghĩ đến. Anh Quốc đang dẫn đầu trong việc sử dụng AI trong các lĩnh vực y tế hay tài chính.

Nhưng vì vậy mà chính phủ thả cửa cho công nghệ này được hoạt động một cách thiếu kiểm soát. Đã đến lúc cần có những cơ chế để quản lý hoạt động của AI, không chỉ sáng tạo mà cần phải có những trách nhiệm bởi các nhà đầu tư vào công nghệ này,” bà chia sẻ.

1.3. Thất nghiệp hàng loạt

Robot cướp việc của con người thực sự là nỗi lo chung của các nhà phân tích cũng như giới công nhân. Khả năng của AI trong lĩnh vực tự động hóa sẽ khiến rất nhiều việc làm có tính chất lặp đi lặp lại bị thay thế, dẫn tới việc người lao động sẽ trở nên không còn cần thiết.

Alan Bundy, giáo sư tại trường tin học của trường Đại học Edinburgh, nhấn mạnh: "Mất việc làm có lẽ là mối lo lớn nhất".

Theo ông Bundy, tỷ lệ thất nghiệp cao chính là lý do chính cho sự nổi lên của chủ nghĩa dân túy trên toàn thế giới. Ông Bundy lấy ví dụ từ cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ với chiến thắng của ông Donald Trump cũng như việc Anh rút khỏi Liên minh châu Âu (EU).

Tuy nhiên, những người ủng hộ AI khẳng định việc làm mới sẽ được tạo ra nhưng đòi hỏi những kỹ năng cao hơn để phù hợp trong bối cảnh AI được áp dụng phổ biến khắp hành tinh. Theo Công ty Nghiên cứu Gartner dự đoán, AI sẽ tạo ra 2,3 triệu việc làm sau khi lấy đi 1,8 triệu việc làm. Điều đó đồng nghĩa với việc nó tạo ra 500.000 việc làm mới.

Dẫu vậy, nó cũng không làm giảm lo ngại về việc sa thải hàng loạt. Theo nghiên cứu của Oxford, những công việc dễ bị thay thế nhất là nhân viên môi giới, nhân viên ngân hàng, bảo hiểm, kế toán thuế… mặc dù không thể phủ nhận kỹ năng nghề nghiệp rất quan trọng trong lĩnh vực tài chính.

2.3. Chiến tranh

Sự ra đời của cái gọi là robot sát thủ và việc ứng dụng AI vào lĩnh vực quân sự có thể khiến hậu quả của chiến tranh trở nên vô cùng thảm khốc. Nhà sáng lập Tesla Elon Musk được biết đến như là một người rất phản đối AI. Năm ngoái, vị tỷ phú nổi tiếng ngông cuồng này còn cảnh báo AI sẽ dẫn tới Thế chiến III.

Dù rõ ràng Elon Musk đã nhận định với đôi chút cường điệu nhưng nó vẫn đủ gây sợ hãi với nhiều người. Các nhà phân tích cũng như các nhà vận động lập luận rằng cho vũ khí quyền giết người hay áp dụng AI vào quyết định quân sự sẽ tạo ra vô số tình huống khó xử về đạo đức.

Thậm chí, nhiều người đã lên tiếng kêu gọi chính phủ các nước cấm loại máy móc giết người. Từ năm 2013, người ta đã tổ chức các hoạt động kêu gọi ngừng phát triển robot sát thủ cũng như không áp dụng trí tuệ nhân tạo vào lĩnh vực quân sự.

"Bất cứ hệ thống máy móc nào, dù là trí tuệ nhân tạo hay không, đều không được phép đưa ra những quyết định liên quan tới sự sống và cái chết, chẳng hạn như nổ súng hay phóng tên lửa. Ý nghĩ đó thực sự đáng sợ", Frank van Harmelen, một nhà nghiên cứu AI tại Vrije Universiteit Amsterdam, nhấn mạnh.

Ngoài ra, người ta cũng tỏ ra lo ngại việc AI đưa ra những báo động nhầm, có thể gây ra những hậu quả thảm khốc trong bối cảnh vũ khí hạt nhân của các cường quốc luôn sẵn sàng nằm trên bệ phóng.

3.3. Bác sĩ robot

Khi các chuyên gia đều đồng ý về lợi ích mà trí tuệ nhân tạo mang lại cho lĩnh vực y tế, chẳng hạn như chuẩn đoán bệnh sớm hay có cái nhìn tổng thể về sức khỏe, một số bác sĩ lại cảnh báo về việc con người quá phụ thuộc vào trí tuệ nhân tạo trong việc đưa ra nhận định khám chữa bệnh. Đến thời điểm hiện tại, tất cả ứng dụng AI cho y tế đều rất thành công nhưng nó chỉ ở trong một phạm vi hẹp. Nếu rộng hơn, những ứng dụng này khó có thể đáp ứng các đòi hỏi.

Tuần trước, một báo cáo y tế dẫn số liệu nội bộ của IBM cho thấy siêu máy tính của Watson đã đưa ra những khuyến nghị không an toàn và thiếu chính xác về điều trị ung thư. Theo bài báo, phần mềm này chỉ được huấn luyện về một số ít trường hợp, không thể đa dạng như trong thực tế.

4.3. Giám sát hàng loạt

Các chuyên gia cũng sợ rằng AI sẽ được dùng để giám sát cuộc sống của mọi người liên tục trong cả ngày, đêm(24/24h). Ở Trung Quốc, nỗi sợ này đang trở thành hiện thực khi tại nhiều thành phố khác nhau, công nghệ nhận diện khuôn mặt và trí tuệ nhân tạo được nhà chức trách sử dụng nhằm giảm bớt tội phạm.

Trung Quốc hiện có khoảng 200 triệu máy quay giám sát. Nhà chức trách Trung Quốc cũng có khả năng truy cập các thông tin công dân. Hiện tại, nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới đang phấn đấu ngồi vào vị trí số 1 thế giới về AI vào năm 2030 cũng như muốn tăng giá trị của ngành công nghiệp này lên 1 nghìn tỷ tệ (146,6 tỷ USD) vào thời điểm đó. Tuy nhiên, chẳng ai muốn bị giám sát mọi lúc, mọi nơi.

Tổng hợp (Theo TechInsight và Trí thức trẻ/CNBC)

Posted in: Triết học